પોતે હરિને જાણે ન લેશ અને કાઢી બેઠો ગુરુનો વેશ
હરિ-ગુરુ-સંત મળવા મુશ્કેલ છે. અખાને ઢોંગી ગુરુઓનો કડવો અનુભવ થયો હશે એટલે એણે ગુરુના નામ પર કેટલાક ચોબખા માર્યા છે
અખા એ ગુરુ શું મૂકે પાર, જેના શિષ્ય ગર્દભ ને ગુરુ કુંભાર
પોતે હરિને જાણે ન લેશ અને કાઢી બેઠો ગુરુનો વેશ
જેમ સાપને ઘેર પરોણો સાપ, મુખ ચાટી વળ્યો ઘર આપ
દેહાભિમાન હતું પાશેર, વિદ્યા વધતાં વધ્યું શેર,
ચરચા વધતાં તોલું થયો, ગુરુ થયો ત્યાં મણમાં ગયો
ઊઘ્યો કહે, ઊંધ્યો સાંભળે, તેણે જડપણું બેનું નવ ટળે,
જેમ ચિત્રામણના દીવા વડે, કેમ રાત અંધારી દૃષ્ટે પડે?
પ્રાપ્ત રામ કરે તે ગુરુ, બીજા ગુરુ તે જાણો વરૂ
ધન હરે, ધોખો કરે, એ ગુરુ કલ્યાણ શું કરે?
શાસ્ત્રનો મર્મ નહિ સમજનારા અને વ્યર્થ વાદવિવાદ કરનારા પંડિતો પ્રત્યે અખાને ભારે નફરત છે.
એ કહે છે
અંધે અંધ અંધારા મળ્યા, જેમ તલમાં કોદરા ભળ્યા,
ઘેંસ ન થાય, ન થાય ઘાણી, કહે અખો એ વાતો જાણી
પંડિતને પંડિતાઈનું જોર, પણ અતઃકરણમાં અંધારું ધોર
સંસ્કૃત બોલે તે શું થયું? શું પ્રાકૃતથી નાસી ગયું?
ભાષાને શું વળગે ભૂર? જે રણમાં જીતે તે શૂર
જોજો રે મોટાના બોલ, ઉજ્જળ ખેડે વાગ્યો ઢોલ
શબરી સંસ્કૃત શું ભણી હતી, ભાઈ? ક્યા વેદ વાંચ્યા કરમાબાઈ?
વ્યાધ તો શું ભણ્યો' તો વેદ? ગણકા શું સમજતી હતી ભેદ?
ઓછું પાત્ર ને અદકું ભણ્યો, વઢકણી વહુએ દીકરો જણ્યો
જો તુંબડું માંહેથી મરે, તો તારે ને પોતે તરે
અખાની જ્ઞાનદૃષ્ટિ સમાજમાં પ્રવર્તતાં દંભ, અજ્ઞાન અને વહેમોની આરપાર જોઈ શકે છે.
ઊંચનીચના ભેદની વ્યર્થતા અને રામ રહીમના ભેદની પોકળતા પણ એ સમજે છે.
તેથી કહે છે
ઊંચમાં રામ બમણો નથી ભર્યો અને નીચ પિંડ ઠાલો નથી કર્યો
આભડછેટ અંત્યજની જણી, બામણ વાણિયા કીધા ધણી
શ્વાન શ્વપચ ગૌબ્રાહ્મણ જોય, રામ થકી અળગો નહિ કોય
આપોઆપમાં ઊઠી બલા, એક કહે રામ ને એક કહે અલ્લા
જ્યાં જોઈએ ત્યાં કૂડેકૂડ, સામાસામી બેઠાં ધૂડ,
કોઈ આવી વાત સૂરજની કરે, તો આગળ જઈ ચાંચ જ ધરે.
અમારે હજાર વર્ષ અંધારે ગયાં, તમે આવાં ડાહ્યાં ક્યાંથી થયાં